W naszym przedszkolu pracuje logopeda Pani mgr Sylwia Milczarek Prowadzi zajęcia indywidualne i z małą grupą. Kontakt s.milczarek@pm76.elodz.edu.pl

Rozwój mowy dziecka w wieku przedszkolnym

Prawidłowy rozwój mowy dziecka ma bardzo duży wpływ na podstawę kształtowania się jego osobowości. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający je świat, a dzięki umiejętności mówienia może wyrazić swoje uczucia, spostrzeżenia oraz potrzeby. Prawidłowa wymowa umożliwia mu sprawne komunikowanie się z otoczeniem, ułatwia nawiązywanie kontaktów oraz zdobywanie różnych umiejętności. Dlatego w rozwoju małego dziecka niezwykle ważnym elementem jest rozwój mowy a w szczególności poprawna artykulacja. Należy również pamiętać, iż rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej; u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek.

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja sobie ją od najbliższego otoczenia. Proces rozwoju mowy przebiega pewnymi etapami i trwa kilka lat. Przedstawiony poniżej zarys rozwoju mowy umożliwi przybliżenie stanu mowy, jakiego można się spodziewać u dziecka w wieku przedszkolnym.

Dziecko 3-letnie rozumie to, co do niego mówimy, pod warunkiem że treść naszych wypowiedzi dostosowana jest do jego możliwości rozwojowych. Dziecko spełnia polecenia zawierające znane mu wyrazy: wskazuje części twarzy, ciała oraz zabawki; przynosi przedmioty o które zostanie poproszone; próbuje wykonywać codzienne czynności według podanych instrukcji słownych; potrafi również podać swoje imię.

Trzylatek komunikuje się z otoczeniem za pomocą kilkuwyrazowych zdań. Zazwyczaj mówi chętnie i dużo. Opowiada o tym, co aktualnie widzi, „myśli głośno”, mówiąc także do siebie. W jego wypowiedziach można zaobserwować pojawiające się formy gramatyczne, chociaż obserwuje się jeszcze wiele form niewłaściwych, które z czasem ulegną poprawie, np. [Ja dam pić piesu], [Nie mam spodniów.]. Dziecko jest ciekawe otaczającego je świata. Zaczyna zadawać coraz więcej pytań. Początkowo nie są one jeszcze jasno sprecyzowane.

Dziecko w tym wieku powinno wymawiać prawidłowo następujące dźwięki:  samogłoski: [a, e, i, o , u, y, ą, ę]oraz niektóre spółgłoski: [p, m (pi, mi), f, w (fi, wi), t, d, n, ń, l (li), ś, ź, ć, dź, k, g (ki, gi), ch, j, ł]. Zdarza się u niektórych dzieci wymawianie głosek [t, d] zamiast [k, g] oraz mylenie głoski [ch] i [f]. Na tym etapie rozwoju nie stanowi to jeszcze problemu. Jeśli dźwięki te nie pojawią się u 4- letniego dziecka, należy zgłosić dziecko do logopedy. Zdarzyć się może, że w trudnych wyrazach, w których spółgłoski znajdują się obok siebie  (w zbitkach spółgłoskowych), mogą być one opuszczane lub zastępowane innymi dźwiękami, np. [pułapta] zamiast [pułapka], [gługopis] zamiast [długopis].

Głoski [s, z, c, dz] zaczynają być wymawiane prawidłowo, chociaż do 4-go roku życia mogą być artykułowane jako [ś, ź, ć, dź]. Rodzice bardzo często określają tę wymowę jako spieszczenie wyrazów. Na tym etapie rozwoju mowy nie powinno to jeszcze budzić niepokoju.  Dziecięca wymowa bardzo często rozśmiesza rodziców i ludzi z otoczenia dziecka, bardzo często jest ona przez dorosłych naśladowana. Należy jednak pamiętać o tym, że wypowiedzi osób dorosłych są wzorem, według którego dziecko uczy się mówić. Wszystkie głoski powinny być wymawiane prawidłowo. Dziecko słyszy i potrafi różnicować wymowę prawidłową. Jego słuch mowny, a konkretnie słuch fonematyczny (umiejętność utożsamiania i różnicowania dźwięków mowy) jest już rozwinięty.

Dziecko 4- letnie rozumie i wykonuje polecenia, także te, które zawierają wyrażenia przyimkowe z przyimkami: pod, nad, na, do, w, z, obok,  itp. Potrafi również rozróżniać kolory, a także wie, co zrobić w sytuacji gdy jest mu zimno, lub gdy jest głodne i zmęczone. Jego wypowiedzi wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację. Dziecko potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości. W wypowiedziach używa wielu form nie do końca poprawnych gramatycznie, ale przejawia zaciekawienie poprawnością językową a także pyta o znaczenie nowych dla niego słów. Dziecko w tym wieku zadaje bardzo dużo precyzyjnych pytań. Pyta nie tylko „co to?” ale także „jakie to jest?” , „po co to jest?”, „dlaczego tak się dzieje?”. Na wszystkie pytania zadawane przez dziecko należy  odpowiadać cierpliwie i wyczerpująco. W ten sposób pobudzamy rozwój intelektu a także rozwój mowy dziecka.

Czterolatek wykazuje ogromną chęć porozumiewania się oraz dzielenia się swoimi spostrzeżeniami. Często tworzy formy analogiczne do używanych wyrazów, np. [Tata to wielki czytacz, bo często czyta gazetę.], [Pan reperawczyk naprawił nasz samochód]. Te śmiesznie brzmiące neologizmy bawią wszystkich dookoła, ale nie utrwalajmy ich. Zawsze po takiej wypowiedzi trzeba podać dziecku prawidłową nazwę.

Wymowa 4- letniego dziecka staje się dokładniejsza. Dzięki dalszemu usprawnianiu się narządów artykulacyjnych i pionizacji przedniej części języka pojawiają się dźwięki wymawiane wcześniej inaczej. Głoski [s, z, c, dz] powinny brzmieć już twardo, a głoski [ś, ź, ć, dź] powinny być wymawiane z „zamkniętymi” zębami. Język nie może wsuwać się pomiędzy zęby. Wymowa międzyzębowa u dziecka nie ustąpi samoistnie i powinna być skorygowana przez logopedę. Jej przyczyną mogą być wadliwe nawyki ruchowe w obrębie jamy ustnej spowodowane nieprawidłowym oddychaniem, żuciem i połykaniem pokarmów, wadami zgryzu lub obniżoną sprawnością aparatu artykulacyjnego.

W tym okresie życia mogą pojawić się głoski [sz, ż, cz, dż] oraz [r]. Pamiętajmy jednak o tym, że ich wymawianie jako [s, z, c, dz] a także [r] jako [l] jeszcze w tym okresie jest prawidłowością rozwojową. Jeśli dziecko zamienia głoskę [r] na głoskę [ł] należy obserwować dalszy rozwój jego artykulacji. Istnieje niestety niebezpieczeństwo trwałego przekształcenia głoski [ł] w głoskę [r]. Nie należy zmuszać dziecka do realizacji dźwięku wibrującego [r] poprzez wydłużanie go w wypowiedziach.

Nie należy mówić do dziecka w następujący sposób : [Posłuchaj, jak się mówi. Powiedz tak samo, słyszysz, to przecież łatwe]. Takie dobre intencje mogą przynieść niepożądane, wręcz szkodliwe skutki.

            W przypadku dziecka 5- letniego jego wypowiedzi przyjmują już formę realizacji wielozdaniowej. Dziecko chętnie opowiada o przebiegu różnych wydarzeń, relacjonuje obejrzany film lub przewiduje fakty, które jego zdaniem mogą zaistnieć. W swoich wypowiedziach uwzględnia kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo- skutkowe. Potrafi opisywać przedmioty, podając ich cechy charakterystyczne oraz możliwości zastosowania.

            Nieprawidłowości gramatyczne zanikają. Dziecko dokonuje autokorekty i również chętnie poprawia innych. Wymowa doskonali się .

Dziecko 6- letnie osiąga pełną poprawność w realizacji głosek zarówno w izolacji, jak i w mowie swobodnej. Dziecko rozumie mowę innych oraz posiada coraz większy zasób słownictwa. Wzrasta również jego ciekawość dotycząca świata dlatego zadaje coraz więcej pytań.

W procesie kształtowania się mowy dziecka dużą rolę odgrywają rodzice oraz najbliżsi członkowie rodziny. Dziecko uczy się mowy od otoczenia, to znaczy od osób, z którymi najczęściej przebywa. Niekiedy sami rodzice przyczyniają się do powstawania opóźnienia w rozwoju mowy dziecka, czy nawet wady wymowy; a dzieje się to wtedy, gdy mówią do niego w sposób pieszczotliwy, zniekształcając wyrazy. Mając taki wzór do naśladowania, tzw. sztuczny język, dziecko zaczyna wymawiać głoski i całe wyrazy nieprawidłowo. Dbajmy więc o to, by dziecko już od pierwszych tygodni życia miało właściwy i naturalny wzór wymowy. Dobrze, gdy mówimy do dziecka dużo, możliwie powoli, wyraźnie, zdaniami krótkimi, a przede wszystkim o rzeczach dla niego ważnych i zrozumiałych.