Przedszkole współpracuje z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną nr 6 ul. Rzgowska 25, 93-008 Łódź. Więcej informacji http://www.ppp6lodz.pl/

 W naszym przedszkolu pracuje psycholog Pani mgr Aleksandra Strzelczyk Udziela dzieciom pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formie odpowiedniej do rozpoznanych potrzeb, m.in. prowadzi indywidualne zajęcia rewalidacyjne, terapeutyczne i psychoedukacyjne wspierające rozwój dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. W swojej pracy integruje wiele metod i technik, dzięki którym dzieci z radością przychodzą na zajęcia. 

Aleksandra Strzelczyk a.strzelczyk@pm76.elodz.edu.pl 

Rozwój sfery emocjonalno-społecznej dzieci w przedszkolu

Przedszkole jest miejscem, w którym dzieci rozwijają swoje umiejętności społeczne. Powstaje wówczas sytuacja, w której pojawiają się nowe osoby, nowe przedmioty oraz całkowicie nowe otoczenie. Z czasem te nowe okoliczności zostają poznane i stają się codziennością, którą przedszkolak akceptuje i często bardzo lubi. Bywa jednak, iż sytuacja nie zostaje zaakceptowana i przebywanie w przedszkolu nie do końca jest dla niego pozytywnym odczuciem. Pojawiają się wówczas nieprzyjemne emocje, które stają się widoczne w zachowaniu dziecka. Trudności w sferze emocjonalnej mogą powodować problemy w funkcjonowaniu społecznym i odwrotnie. Nieprawidłowy rozwój sfery emocjonalno-społecznej może wynikać z wielu przyczyn. Jest to złożone zjawisko, na które wpływa wiele czynników. Jednym z nich są uszkodzenia lub nieprawidłowości układu nerwowego. Kolejnym mogą okazać się nieodpowiednie warunki społeczne i niewłaściwe wychowanie. Wskazane przyczyny często są ze sobą powiązane i trudności wynikają z ich wzajemnej interakcji.

Trudności w sferze emocjonalno-społecznej mogą przejawiać się w wycofaniu dzieci z życia społecznego grupy. Pojawiają się wówczas emocje strachu, lęku, wstydu czy zakłopotania. Dziecko trzyma się na uboczu, przyjmuje pozycję obserwatora, nie uczestniczy w życiu grupy, preferuje samodzielną zabawę, a podczas zachęcania do wspólnych zajęć z dziećmi pojawia się opór oraz napięcie emocjonalne. Jest również często zamknięte w sobie i niepewne swoich możliwości oraz umiejętności, nie dzieli się przeżyciami lub zainteresowaniami. Pojawia się także skrupulatne, czasem przesadne, wykonywanie zadań przy jednoczesnym dużym napięciu emocjonalnym. Każde niepowodzenie może sprawić obniżenie nastroju oraz wycofanie z działania.

Kolejnym przejawem trudności może być niedojrzałość emocjonalna dzieci. Przejawia się ona poprzez nieadekwatne do wieku reakcje emocjonalne. Dzieci wówczas przeżywają dane sytuacje w odniesieniu do wcześniejszych etapów rozwojowych. Pojawiają się zachowania agresywne lub lękowe, dzieci mają trudności w panowaniu nad swoimi silnymi emocjami, często wykazują negatywne reakcje emocjonalne i mają problem z ich wyciszeniem oraz regulowaniem. Występuje również słabsze poczucie obowiązku, szybkie zniechęcanie się do zadań sprawiających trudności, a także problemy w funkcjonowaniu w grupie, brak podporządkowania się określonym regułom oraz poleceniom. Dzieci mają także trudności z samodzielnością, oczekują pomocy przy wykonywaniu podstawowych czynności i mają obniżoną motywację do nauki nowych rzeczy. Zdarzają się także konflikty z pozostałymi dziećmi najczęściej ze względu na agresywne zachowania, niechęć do zabawy z ustalonymi zasadami, problemy w adaptacji do zmian czy brak otwartości na współpracę i współdziałanie z innymi.

Jedną z trudności może być również nadpobudliwość psychoruchowa. Cechuje się ona nadmierną pobudliwością układu nerwowego, co objawia się w każdej sferze funkcjonowania – ruchowej, poznawczej oraz emocjonalnej. Dzieci charakteryzuje wówczas zwiększona aktywność fizyczna, ciągła zmiana formy aktywności, trudności w dokończeniu zadania lub zabawy, problemy z koordynacją ruchów, powtarzające się nawyki ruchowe oraz przesadna hałaśliwość w zabawie. Pojawia się również problem z koncentracją na jednej czynności, dzieci łatwo rozpraszają się bodźcami z otoczenia i mają trudności w wysłuchaniu opowiadania, spostrzeganiu czy zapamiętywaniu. Kolejnym czynnikiem jest także wzmożona emocjonalność, reakcje emocjonalne są impulsywne – powstają szybko i są bardzo silne. Dzieci przejawiają problem z cierpliwością, szybko udzielają odpowiedzi, nie przemyślają ich wcześniej, przerywają wypowiedź innych i nie czekają na swoją kolej.

Jak można pomóc dziecku w przypadku zauważenia pewnych problemów mogących wskazywać na trudności w sferze emocjonalno-społecznej? Dzieci w wieku przedszkolnym przejawiające problemy z adaptacją, z pewnym wycofaniem, niedojrzałością emocjonalną czy nadpobudliwością psychoruchową potrzebują wsparcia zarówno w sferze społecznej jak i emocjonalnej. Ważne jest, aby pomagać dziecku uwierzyć we własne możliwości, starać się budować jego poczucie wartości oraz pozytywny obraz siebie, a także kształtować umiejętności społeczne i komunikacyjne. Nie wystarczy jednak jedynie to wypowiedzieć. Należy podkreślać wymagania oraz pochwały zarówno poprzez słowa jak i gesty, mimikę oraz ton głosu. Pozwala to na wyraźniejsze przekazanie komunikatu. Dzieci są w stanie lepiej zrozumieć co rodzic ma na myśli. Nauka pewnych zachowań w funkcjonowaniu społeczno-emocjonalnym przedszkolaka powinna opierać się na jasnych zasadach, które będą konsekwentnie egzekwowane. Dzieci wiedzą wówczas do czego mają się odnosić, jakie zachowania są pożądane, a jakich należy unikać. Ważne staje się również kształtowanie i rozwijanie samodzielności. Pozwala to na większą zaradność oraz niezależność dzieci co buduje ich poczucie wartości i wzmacnia mocne strony, a także pomaga przy nauce i kształtowaniu umiejętności potrzebnych w codziennym funkcjonowaniu i w dalszym rozwoju społeczno-emocjonalnym. Istotne jest zatem indywidualne podejście do każdego dziecka oraz zwrócenie uwagi na jego mocne strony, które pomogą mu pokonywać pojawiające się problemy i budować poczucie własnej wartości. Należy zwracać uwagę na dokonywane postępy oraz wzmacniać je pozytywnie poprzez pochwały bądź małe nagrody. Dzięki temu praca dziecka zostanie doceniona i będzie ono zmotywowane do dalszych starań.

Zabawy oraz ćwiczenia rozwijające umiejętności w sferze emocjonalno-społecznej:

• „Poznajmy emocje” – dzieci opowiadają o nastrojach innych ludzi na bazie ilustracji w książkach, kart przedstawiających dane uczucia bądź zdjęć wyciętych z gazet. Szukają przyczyn emocji przeżywanych przez bohaterów zdjęć i wymyślają jak można zmienić nastrój konkretnej osoby.
• „Talerzykowe buźki” – dzieci dostają potrzebne materiały z różnymi emocjami widocznymi na papierowych „buźkach”. Zadaniem jest wycięcie po śladzie elementów z arkusza, przyklejenie ich w odpowiednim miejscu na papierowym talerzyku, a następnie ozdobienie ich w dowolny sposób poprzez doklejenie włosów, np. z bibuły, włóczki, udekorowanie kokardką lub nakryciem głowy. Po zakończeniu „talerzykowych buziek” dzieci nadają im imiona i starają się odgadnąć co mogło sprawić, że ich „buźka” ma taki wyraz twarzy.
• „Odznaka emocji” – dzieci dostają karteczki przedstawiające odznaki, które należy dokończyć. Zadaniem jest narysowanie emocji odczuwanej danego dnia. Po skończeniu pracy można przykleić odznakę do ubrania dzieci. W dalszym etapie prowadzona zostaje rozmowa na temat narysowanych emocji i sposobach ich wyrażania. Każdy może przedstawić swoją odznakę i powiedzieć jak się dziś czuje.
• „Ułóż i pomyśl” – dzieci otrzymują historyjki obrazkowe w postaci wyciętych kart lub kilkuelementowych puzzli. Zadaniem jest ułożenie kart lub puzzli odpowiednio oraz opowiedzenie co wydarzyło się w danej historii. Należy rozwinąć temat widocznych emocji oraz przyczyn ich powstawania. W przypadku niektórych z nich ważne jest, aby zwrócić uwagę na możliwości radzenia sobie w konkretnych sytuacjach.
• „Słoik sposobów na smutek/złość” – dzieci mają ze sobą prawdziwy bądź dostają rysunek słoika. Otrzymują także kartki z wypisanymi sposobami na pojawiającą się złość lub smutek. Można również rozdać dzieciom kartki, na których same narysują podane wcześniej metody radzenia sobie. Po wrzuceniu do słoika lub przyklejeniu kartek na rysunku należy omówić jak można poradzić sobie z trudnymi emocjami, które pojawiają się w naszym życiu i który sposób wydaje się dzieciom najbardziej dla nich odpowiedni.
• „Podręczna pomoc” – zadaniem jest ustalenie z dziećmi jak mogą radzić sobie z trudnymi emocjami, myślami lub sytuacjami. Po omówieniu przykładów dzieci dostają kartkę z narysowaną torbą lub pudełkiem bądź prawdziwe pudełko. Ich zadaniem jest narysowanie przedmiotu, który można trzymać w torbie bądź pudełku i sięgnąć po niego, aby pomóc sobie w zmierzeniu się z trudnymi emocjami.
• „Emocje” – gra planszowa pogłębiająca wiedzę o sobie oraz o innych, którzy biorą w niej udział. Zadaniem jest jak najszybsze dotarcie do mety i wykonywanie zadań, które można spotkać po drodze. Należy odpowiadać na pytania lub wskazywać odpowiednie reakcje emocjonalne w zależności od podanej sytuacji.
• „Pozytywne myśli o sobie” – rozmawiamy z dziećmi na temat pozytywnych myśli. Należy znaleźć jak najwięcej pozytywnych cech oraz sytuacji, których dzieci odpowiednio się zachowywały i otwierały na nowe aktywności. Cechy lub sytuacje można zobrazować poprzez piktogramy, naklejki bądź rysunki i stworzyć plakat z pozytywnymi myślami na swój temat.
• „Poznaję siebie” – dzieci otrzymują kartę z miejscami na ich rysunki. Ilustracje należy tworzyć w kółkach, nad którymi napisane są konkretne pytania. Dzieci odpowiadają na pytania, które zadaje osoba prowadząca i rysują odpowiednią rzecz w wyznaczonym miejscu. Pytaniem zadanym może być, np. „Co sprawia, że jestem szczęśliwy?”, „Co mnie smuci/denerwuje?”, „Co lubię jeść?” itp.
• „Relaksacje” – dzieci siadają bądź kładą się wygodnie i zamykają oczy. Należy zapewnić wówczas spokojną atmosferę i pozwolić na wyciszenie. Można zastosować gotowe opowiadania czytając je spokojnym głosem lub włączyć w tle relaksacyjną muzykę, która nie spowoduje rozproszenia uwagi.

Bibliografia:

• Skarbek, K., Wrońska I. (2018). Diagnoza i wspomaganie rozwoju psychoruchowego dziecka w wieku przedszkolnym. Wskazówki dla nauczycieli dotyczące organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, Kraków: CEBP 24.12 Sp. Z o.o.

Natura lęku

1. Znaczenie adaptacyjne – strach czy lęk?

Obawa i strach spełniają funkcję adaptacyjną, przygotowując tym samym jednostkę na możliwe niebezpieczeństwo, i w ten sposób pomagając jej uniknąć potencjalnych zagrożeń. Strach rozumiany jest jako naturalna reakcja na spostrzegane niebezpieczeństwo, która pozwala człowiekowi przygotować się do walki lub ucieczki. Spełnia więc bardzo ważną funkcję w życiu ludzi, gdyż uruchamia odpowiednie mechanizmy przystosowawcze, które wspomagają radzenie sobie z trudną sytuacją.

Strach pojawia się za każdym razem, gdy dziecko rozpoznaje niebezpieczeństwo. W sytuacji,
w której nie ma rzeczywistego zagrożenia lub gdy reakcja dziecka jest nieadekwatna do zagrożenia i nadmierna, pojawia się lęk, który przestaje pełnić funkcję adaptacyjną i może prowadzić do zmian w zachowaniu.

Przykłady:

Adaptacyjna funkcja – strach

7-letni chłopiec obawia się, czy dobrze zapamiętał wierszyk przygotowany na występ podczas uroczystości, więc dzień wcześniej jeszcze raz kilkakrotnie go powtarza.

Dezadaptacyjna funkcja – nadmierny lęk

7-letni chłopiec obawia się, czy dobrze zapamiętał wierszyk przygotowany na występ podczas uroczystości. Stara się powtarzać wiersz w każdej możliwej chwili, ciągle myśli o swoim występie i o tym, że może coś zapomnieć. Oczyma wyobraźni widzi, jak inne dzieci śmieją się
z niego, a mama i pani są zawiedziona. Rano przed wyjściem do przedszkola boli go głowa
i brzuch, i czuje się na tyle źle, że mama zostawia go w domu. W efekcie nie idzie na uroczystość i nie ma okazji sprawdzić, jak poradziłby sobie z tą sytuacją. Lęk zostaje podtrzymany i jest bardzo prawdopodobne, że następnym razem chłopiec znowu będzie się nadmiernie bał występu.

2. Zniekształcenia poznawcze, czyli typowe błędy w myśleniu u dzieci z zaburzeniami lękowymi

- wyolbrzymianie negatywnych aspektów wydarzeń i nadmierne uogólnianie („jestem beznadziejny”

- przewidywanie klęski („co będzie, jeżeli źle wykonam zadanie, dostanę karę i mama nie odbierze mnie z przedszkola”)

- selektywna uwaga – zauważanie głównie aspektów sytuacji, które mogą być związane ze zbliżającym się „niebezpieczeństwem”

Zniekształcenia poznawcze przyczyniają się do podtrzymywania reakcji lękowych wówczas,|
gdy stanowią stały sposób oceny różnych sytuacji. Kształtują się one między innymi pod wpływem sposobu wyrażania krytycznych uwag, jakie dziecko słyszy na swój własny temat, a także sposobu wyjaśniania różnych okoliczności, jakie prezentują ważni dla niego dorośli: rodzice, nauczyciele, opiekunowie.

Przykład:

5-letnia dziewczynka często słyszy od opiekunów: „musisz uważać, bo zaraz się przewrócisz” lub „do czego się nie weźmiesz, są z tego tylko same kłopoty”. Łatwo wyobrazić sobie, że jedną
z reakcji dziewczynki może być nadmierna ostrożność i obawa przed nowymi sytuacjami, a także błędy w myśleniu typu: „nic mi się nie udaje” (nadmierne uogólnianie i wyolbrzymianie), „nigdy nie wiadomo co – strasznego – może się wydarzyć” (katastrofizacja).

3. Zaburzenia lękowe występujące u dzieci

Występowanie różnego rodzaju typu lęków i obaw jest częścią normalnego rozwoju dziecka. Najmniejsze dzieci mogą bać się między innymi hałasów, ciemności, potworów czy separacji od rodziców. W miarę dorastania i nabywania kolejnych doświadczeń, zmienia się zarówno nasilenie lęku jak i jego tematyka. Nastolatki będą obawiać się przede wszystkim szeroko rozumianej oceny społecznej. Gdy nasilenie i długotrwałość lęków przekraczają granice prawidłowej adaptacji i/lub nie są zgodne z etapem rozwojowym, należy skierować dziecko do specjalisty.

4. Rodzaje zaburzeń lękowych

5. Leczenie dzieci z zaburzeniami lękowymi - u kogo można uzyskać pomoc?

Leczeniem dzieci z zaburzeniami lękowymi zajmują się psychiatrzy dziecięcy a także lekarze
w trakcie specjalizacji z psychiatrii, pracujący w różnego typu placówkach psychiatrii dziecięcej. Psychiatra stawia diagnozę, czyli ocenia czy i ewentualnie z jakim rodzajem zaburzenia lękowego mamy do czynienia w przypadku danego dziecka. Decyduje, czy wskazane jest leczenie farmakologiczne, a także konsultuje decyzję rozpoczęcia takiego leczenia z rodzicami dziecka. Proponuje konsultację, najczęściej u psychologa klinicznego, w razie potrzeby zaś podejmuje współpracę z innymi specjalistami ― na przykład psychologami z poradni psychologiczno-pedagogicznych, nauczycielami czy pedagogami szkolnymi. Lekarz może zaproponować także leczenie psychoterapeutyczne, jeżeli zdobył w tym zakresie odpowiednią wiedzę. Dziecko
z zaburzeniami lękowymi bardzo często trafia po raz pierwszy po pomoc, także do psychologa albo pediatry czy neurologa dziecięcego. Pediatra lub neurolog dziecięcy zwykle prosi
o konsultację psychologiczną w celu uściślenia diagnozy dziecka a także ewentualnego objęcia go pomocą terapeutyczną. Jeżeli dziecko trafia na pierwszą wizytę do psychologa, on również ― po konsultacji z lekarzem ― może postawić diagnozę i zaproponować dziecku leczenie psychoterapeutyczne, jeżeli posiada w tym zakresie odpowiednie przygotowanie. Często zdarza się, że psycholog lub lekarz proszą nauczyciela o opinię na temat funkcjonowania dziecka
w przedszkolu lub w szkole. Informacje od bezpośrednich opiekunów dziecka są niezwykle istotne, gdyż poza rodzicami, to właśnie nauczyciele mają najwięcej informacji na temat rozmaitych aspektów funkcjonowania dziecka w różnorodnych sytuacjach. Skuteczna pomoc dziecku z zaburzeniami lękowymi wymaga wielomodalnej współpracy.

6. Metody leczenia

Leczenie z zastosowaniem terapii poznawczo-behawioralnej jest wiodącym elementem leczenia zaburzeń lękowych. W terapii stosowane są następujące metody:

• psychoedukacja, zapewniająca dziecku zrozumienie natury lęku;
• kontrola objawów somatycznych, na przykład poprzez trening relaksacyjny;
• metody behawioralne, na przykład stopniowa ekspozycja na sytuacje, których nadmiernie obawia się dziecko;
• poznawcza restrukturyzacja przez identyfikowanie i weryfikowanie myśli wywołujących lęk;
• uczenie technik rozwiązywania problemów;
• zapobieganie nawrotom poprzez sprawdzanie i utrwalanie osiągnięć dziecka.

Zaangażowanie rodziców w leczenie ich dziecka może przebiegać na kilku poziomach. Postawy rodziców mogą stanowić dla dziecka wzór radzenia sobie w sytuacjach lękowych. Rodzice, przy współpracy specjalistów, mogą pełnić funkcję trenerów dziecka podczas terapii. Sami mogą również nabywać nowe techniki postępowania rodzicielskiego.

Wskazówki do postępowania z dziećmi z zaburzeniami lękowymi

• normalizowanie reakcji lękowych u dzieci i pokazywanie adaptacyjnej funkcji lęku

1. Należy rozmawiać z dziećmi o tym, że lęk jest emocją powszechnie przeżywaną, która pomaga ocenić sytuację i podjąć korzystne działania. Wyjaśniamy, że pełni on funkcję adaptacyjną,
   tzn. przygotowuje dziecko na niebezpieczeństwo i pomaga mu uniknąć potencjalnych zagrożeń.
2. W rozmowach z dziećmi korzystne jest posługiwanie się przykładami sytuacji z ich życia. Konkretne przy-kłady pomagają dziecku lepiej zrozumieć przekazywane informacje.
3. Istotne znaczenie ma również pomoc dziecku w zauważeniu, jakie zniekształcenia poznawcze stosuje ono samo podczas oceny różnych wydarzeń, które interpretuje lękowo. Przykładem może być katastrofizowanie („na pewno stanie się coś strasznego”) lub nadmierne uogólnianie („zawsze mam pecha, więc nic dobrego zdarzyć się nie może”).
4. W pracy z dziećmi warto modelować sposób radzenia sobie z lękiem, a nie całkowite panowanie nad nim. Pokazujmy więc, że pomyślne ukończenie za-dania nie wymaga perfekcji
   na każdym jego etapie.
5. Uczmy dzieci dostrzegania wskazówek mówiących o bezpieczeństwie, a także właściwego, znormalizowanego ustalania standardów bezpieczeństwa (dla dziecka odpowiednio samodzielnego rozsądne i konieczne jest przechodzenie przez ulicę w miejscu, gdzie są pasy,
   na zielonym świetle i po uprzednim sprawdzeniu czy samochody zatrzymały się, natomiast nierozsądne by już było zupełne zrezygnowanie z przechodzenia przez ulicę).

• stosowanie strategii przeciwnych unikaniu

6. Należy pamiętać o tym, że dzieci z zaburzeniami lękowymi wypracowały sobie sposób zmniejszania lęku poprzez unikanie sytuacji, które sprawiają, że te objawy lęku pojawiają się lub nasilają. Takie unikające zachowania wzmacniają przekonania dziecka na temat grożącego mu niebezpieczeństwa i własnej niezaradności w pokonywaniu lęków, wpływają też negatywnie na samoocenę. Jeżeli chcemy pomóc dziecku w zmianie tych lękowych myśli, zachęcajmy je do konfrontacji z sytuacjami, których z powodu lęku unika.
7. Ekspozycje ― czyli systematyczne konfrontacje z sytuacjami, których dziecko dotąd unikało
   z powodu lęku ― zaczynamy zawsze od tych łatwiejszych, a na trudniejszych kończymy. Tego typu konfrontacje nigdy nie mogą dotyczyć sytuacji niebezpiecznych, a jedynie takich, które realnie są bezpieczne, a lęk im towarzyszący wynika tylko z nieprawidłowej ich interpretacji przez dziecko.

• uczenie techniki rozwiązywania problemów

8. Dzieci z zaburzeniami lękowymi często są nie tylko nadmiernie lękliwe i ostrożne, ale również ― z powodu rozmaitych obaw ― bywają mało samodzielne w podejmowaniu decyzji, jak się zachować w trudnej dla nich sytuacji. Ucząc dzieci technik rozwiązywania problemów, promujemy ich większą niezależność, wzmacniając równocześnie stosowanie prawidłowych strategii radzenia sobie.
9. Trening rozwiązywania problemów składa się zazwyczaj z następujących kroków:

— określenie, na czym polega problem; — znalezienie wielu możliwych rozwiązań; — wybranie dwóch lub trzech najlepszych zdaniem dziecka rozwiązań; — ocena zysków i strat dla każdego
z tych rozwiązań; — wybór i zaplanowanie działania; — ocena efektów.

7. Zakończenie

Zaburzenia lękowe są jednym z częstszych powodów zgłaszania się dzieci do leczenia psychiatrycznego. Wszelkiego typu problemy zdrowotne dzieci, również ― a może zwłaszcza ― te z zakresu zdrowia psychicznego, mogą znacznie utrudniać rozwój dziecka i nabywanie przez nie kolejnych umiejętności rozwojowych. Bardzo ważne jest więc wczesne rozpoznawanie problemów i szybkie reagowanie (na przykład zgłaszanie się po pomoc specjalistyczną). Zdecydowana większość dorosłych leczonych z powodu zaburzeń lękowych zgłasza, że objawy lękowe pojawiły się u nich przed 18 rokiem życia. Odpowiednio wcześnie podejmowane interwencje, będą miały znaczenie profilaktyczne i oszczędzą wielu dzieciom i dorosłym niepotrzebnych cierpień.

Problemy związane z zaburzeniami sensorycznymi

Bardzo często okazuje się, że dzieci z dysfunkcjami w obszarze integracji sensorycznej trafiają do psychologa, m.in. jako dzieci „trudne” i z „dziwactwami”, a przeprowadzona pogłębiona diagnoza wykazuje, że sedno problemów leży gdzie indziej.

Wyróżniamy siedem zmysłów: wzrok, słuch, dotyk, węch, smak, zmysł równowagi, propriocepcja i proksemika (położenie ciała w przestrzeni oraz siła odruchów fizycznych).

Odmienne funkcjonowanie tych zmysłów może się objawiać na różnorakie sposoby.

Studia przypadku

Marcin, 3 lata

Marcin jest trzyletnim chłopcem, który nie lubi głośnych i nagłych dźwięków wydawanych przez rówieśników. Odpycha inne dzieci i zakrywa uszy podczas zajęć, które wiążą się z hałasem. To zachowanie manifestuje się najsilniej w czasie przeznaczonym na zabawę.

Kasia, 6 lat

Kasia ma problem z ustawaniem się w szeregu z rówieśnikami z grupy. Ustawianie się w szeregu wiąże się ze zmianą sali lub wyjściem na plac zabaw. Kasia bardzo nie lubi tych sytuacji i najostrzej wyraża swoje niezadowolenie, gdy nadchodzi czas na ustawienie się i przejście do innego miejsca.

Kacper, 5 lat

Kacper nie toleruje noszenia bluzek pod szyję, odczuwa wtedy duży dyskomfort. Problem nasila się zimą, kiedy od chłopca wymaga się noszenia szalika i zapinania kurtki pod samą szyję.

Antek, 4 lata

Chłopiec nie chce latem zakładać bluzek z krótkim rękawkiem i krótkich spodenek. Codziennie rano próby ubierania się przyprawiają rodziców o zawrót głowy. Godzinny płacz Antka i walka przy ubieraniu się są bardzo męczące.

Michał, 5 lat

Michał uwielbia odszukiwać najwyższy punkt na horyzoncie i na niego wchodzić. Wdrapuje się na stoły i meble, zupełnie nie dostrzegając ryzyka, jakie to ze sobą niesie. Wszyscy martwią się o jego bezpieczeństwo.

Zuzia, 6 lat

Zuzia jest bardzo wybredna w kwestiach jedzenia. Nie zje potraw, które stykają się na talerzu. Nalega, by serwowane jedzenie było żółte, co pozostawia niewiele wyboru. Rodzice i nauczyciele martwią się, że taka dieta może doprowadzić do niedożywienia.

Krzyś, 5 lat

Krzyś odrzuca wszystkie namowy mające na celu skłonienie go do przestrzegania zasad higieny. Jest bardzo wrażliwy na silne zapachy i często odpycha lub ignoruje bliskie osoby, jeśli używają kosmetyków lub perfum o wyrazistym zapachu. Jednocześnie zdaje się nie dostrzegać potrzeby mycia i własne zapachy go nie drażnią.

RÓŻNICE SENSORYCZNE

-niedowrażliwość – oznacza, że świadomość nie jest odpowiednio dostrojona

-nadwrażliwość – oznacza, że bodźce mogą być odpierane w sposób niezwykle ostry
i przytłaczający

-zmienne postrzeganie – jednostka na zmianę reaguje obniżoną, podwyższoną i normalną wrażliwością

RÓŻNICE W PERCEPCJI WZROKOWEJ

-zaburzenia wzroku

-postrzeganie odległości może być mylące

-koncentracja na konkretnym punkcie

-silne preferencje dotyczące wzorów, kolorów i sekwencji

-porządek wizualny

-korzystanie z kilku zmysłów jednocześnie może sprawiać, że wizualne postrzeganie sytuacji może się różnić

RÓŻNICE W PERCEPCJI SŁUCHOWEJ

zaburzenia słuchu:

-dzieci mogą sprawiać wrażenie nieobecnych

-przesadzone lub niedostateczne reakcje na bodźce słuchowe

-silna świadomość dźwięków, które dla innych są niezauważalne

-zakrywanie palcami całych uszu lub części ucha zewnętrznego

RÓŻNICE W PERCEPCJI DOTYKOWEJ

obronność dotykowa:

-przesadzone reakcje na każdy niepożądany dotyk

-niektóre osoby odbierają dotyk jako atak

-preferowanie silnego ucisku, ściskania, przytulania

-brak tolerancji na różne materiały oraz inne wrażenia dotykowe

-niechęć do nowych ubrań

-niemożność noszenia ubrań wykonanych z niektórych materiałów

-dużą wagę przykładają do dbałości o to, żeby się nie pobrudzić

RÓŻNICE W PERCEPCJI SMAKOWEJ I WĘCHOWEJ

przewaga smaku/węchu

-silne preferencje związane z pewnymi smakami i zapachami

-próby wprowadzania nowych doświadczeń smakowych i odchodzenia od sprawdzonych smaków mogą sprawiać trudności

-smak i węch są głównymi środkami pozyskiwania informacji o świecie – smakowanie
i wąchanie wszystkich nowych przedmiotów przed wykonaniem polecenia

RÓŻNICE W POCZUCIU RÓWNOWAGI

poczucie równowagi i świadomość własnych możliwości

-pożądanie ryzykownych doznań – balansowanie na wąskich podstawach czy wspinanie się na niebezpieczne wysokości

-często lubią się kręcić, kiwać i huśtać

-wymyślają aktywności, które wiążą się ze stymulacją środka ciężkości i zmysłu równowagi

RÓŻNICE W PROPRIOCEPCJI I PROKSEMICE

wiążą się z utrzymywaniem odpowiedniego dystansu w stosunku do innych osób.

Mogą wpływać na:

-sposób zorientowania ciała w przestrzeni

-siłę uścisku dłoni

-poziom świadomości dotyczącej otaczających przedmiotów, mebli i ludzi

-ugruntowane poczucie granic przestrzeni osobistej.

Propriocepcja to informacje zwrotne płynące z mięśni i stawów, które pozwalają na utrzymywanie prostej postawy i kształtują świadomość położenia kończyn i ciała w przestrzeni.

 Jeśli Państwo obserwują u swoich dzieci nadwrażliwość lub niedowrażliwość na różne bodźce warto się udać o terapeuty integracji sensorycznej celem diagnozy. W Łodzi jest bardzo wiele placówek, które ją wykonują. Zalecana jest także wizyta w poradni psychologiczno – pedagogicznej, gdzie specjaliści przyjrzą się, jak funkcjonuje dziecko.

16.04

Dla wszystkich rodziców i opiekunów, a zwłaszcza dla tych, których dzieci idą niedługo do szkoły

Jak patrzeć na dziecko przez pryzmat gotowości do podjęcia nauki szkolnej?

1. Dla dziecka drobnego pod względem fizycznym, ze skłonnościami do alergii, z deficytami, które nie zostały właściwie skorygowane funkcjonowanie w szkole będzie ogromnym wysiłkiem. Warto zadbać o to, by się wysypiało, aby miało odpowiedni czas na wypoczynek także w ciągu dnia, opiekę specjalistów oraz poczucie, że jest ważne i wspierane.

2. Dziecko sprawne fizycznie, które umie jeździć na rowerze, utrzymywać równowagę, huśtać się czy kopać piłkę z rozbiegu posiada na tyle silne mięśnie, aby prawidłowo trzymać kręgosłup. Kilka godzin w szkole nie będzie zatem tak męczące. Dzieci, które są dobrze rozwinięte ruchowo posiadają lepszą orientację w przestrzeni oraz na kartce papieru. Warto, aby podczas wakacji zarówno rozwijać zdolności fizyczne, ale także nauczyć dziecko odpoczywać i wyciszać się, kiedy sytuacja będzie tego wymagała. Trening relaksacji, zabawy w napinanie i rozluźnianie mięśni, rozwijanie percepcji słuchowej i czytanie bajek, specjalnie przygotowany kącik wyciszenia powinny być pomocne.

3. Dziecko, które samodzielnie się ubiera, pakuje swój plecak, radzi sobie z czynnościami higienicznymi, utrzymuje porządek w swoich rzeczach będzie czuło się w szkole bezpiecznie i nie będzie tak zagubione w różnych sytuacjach, jak dzieci, które potrzebują stałej asysty osoby dorosłej, aby zrobić coś dookoła siebie. W szkole jest dużo uczniów, na korytarzu jest głośno, a nauczyciel opiekuje się równocześnie wieloma dziećmi. Warto o tym pamiętać i uczyć dziecka zaradności oraz samodzielności podczas czynności dnia codziennego.

4. Dzieci, które odpowiednio siedzą przy stoliku; mają obie nogi oparte o podnóżek lub podłogę i obie ręce położone na blacie mają stabilnie podtrzymywany kręgosłup i mniej się będą męczyły przy nauce pisania.

5. Chwyt narzędzia pisarskiego to jeden z powodów, przez który dzieci nie lubią pisać i rysować. Ołówek powinien być trzymany między palcem wskazującym i kciukiem, oparty o palec środkowy – wspomaga to kierowanie ruchem podczas pisania i usprawnia płynność ruchów ręki.
   Niezwykle istotny jest także kierunek pisania: linie pionowe należy rysować od góry do dołu, poziome od lewej do prawej, a owale w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Opanowanie tej sztuki umożliwia automatyzację, płynność i szybkość pisania. Warto zachęcić dzieci do wielu różnorodnych i ciekawych ćwiczeń, np. pisanie na piasku dużych, zamaszystych znaków, w tym liter i cyfr, rysowanie w znikopisach wzorków i ulubionych obrazków, rysowanie labiryntów zarówno kredkami, jak i palcem umoczonym w farbie. Wszystkie te zabawy przygotowują dziecko do nauki pisania. Zapinanie guzików, ekspresu, wiązanie sznurówek
   i nawlekanie koralików/jarzębiny/klusek to także czynności wzmacniające mięśnie palców, ćwiczące koordynację obydwu rąk i koordynację wzrokowo-ruchową.

6. Do prawidłowego rozróżniania kształtu liter i cyfr oraz ich zapamiętywania niezbędne jest dobre i szybkie spostrzeganie wzrokowe. To właśnie ono warunkuje właściwą naukę pisania i czytania. Można pomóc dziecku przez zabawę w poszukiwanie różnic między obrazkami, odnajdowanie braków na ilustracjach, składanie pociętych na kawałki pocztówek, układanie kloców wg wzoru, tangramów czy mozaiek. Ważne jest określanie kierunków i położenia w przestrzeni, m.in. prawo, lewo, góra, dół, nad, pod, przed, za oraz w.

7. Rymowanie słów, szukanie wyrazów na daną głoskę, łańcuchy wyrazowe, składanie wyrazów
   z sylab, zgadywanie na jaką głoskę kończy się dane słowo, nauka wierszyków, czytanie książek i rozmawianie o ich treści uczy różnicowania brzmienia głosek oraz ich kolejności. Umiejętności te są konieczne do nauki czytania i pisania. Im więcej takich zabaw, tym mniej będzie trudności w szkole.

8. Nie ma pisania i czytania bez mówienia! Rozmawiajmy z dziećmi, zachęcajmy do wymyślania
   i opowiadania historyjek. Razem z dziećmi opisujmy rzeczywistość, a także rzeczy na obrazkach – raz my, raz one. Dzieci uczą się poprzez naśladowanie rodziców. Zwracajmy uwagę na poprawne formy gramatyczne i językowe. Zdolność poprawnego myślenia i rozumienia poleceń, instrukcji oraz różnych zjawisk, także przyrodniczych jest podstawowym warunkiem uczenia się w szkole i poza nią. Bardzo ważna jest umiejętność definiowania, bawmy się zatem w zagadki: co to jest ołówek, samochód, czy krzesło. Zachęcajmy dzieci do porównywania, czym się różnią między sobą kot i koc, kot i pies, czym się różnią, a w czym są podobne. Zabawy tego rodzaju przygotowują dzieci do rozwoju myślenia matematycznego (do analizy treści zadań).

9. Myślenie matematyczne i liczenie sprawiają wielu dzieciom trudność. Matematyka to nie tylko poprawne przeliczanie, ale także rozumienie, ile trzeba podać łyżek do stołu, by wystarczyło,dla wszystkich gości, ilu jeszcze brakuje, albo o ile jest za dużo. Na początku nauki dzieci, gdy wiedzą, że będzie dziesiątka gości i zada się im pytanie, ile potrzebują łyżek zaczną liczyć od nowa, zakładając, że ta liczba może być inna. Kształtowanie pojęcia liczby to budowanie przekonania,
   że jeśli mam osiem szyszek, to zawsze będzie ich osiem, mimo że ułożę z nich kwadrat, koło czy samochód. Bawmy się z dziećmi w matematykę. Pokażmy jak rozłożyć dziewięć cukierków, by każdy z misiów miał po tyle samo. Sprawdźmy, które dziecko ma więcej, a które mniej ołówków. Policzmy palce wszystkich domowników, czy wszyscy mają po tyle samo. Ułóżmy wspólnie z dzieckiem z ośmiu drewnianych klocków wieżę i pociąg, by zadać pytanie,
   czy w obydwu budowlach jest po tyle samo klocków, czy gdzieś jest więcej, a gdzieś mniej i dlaczego dziecko tak myśli? Odpowiedzi mogą być zaskakujące, ale taka jest jeszcze specyfika myślenia dziecka i z czasem oraz treningiem będzie się to zmieniać. „Podczas deszczu dzieci się nudzą”, warto więc grać z nimi w różne planszówki, domino i karty. Oprócz liczenia, dzieci uczą się dzięki nim bardzo ważnej sztuki przegrywania, emocji podczas zwycięstwa i tego, że nie zawsze można być pierwszym. W szkole gorycz porażki będzie wówczas znacznie mniejsza i dziecko zamiast się zamartwiać, zacznie się uczyć na swoich błędach.

           W trakcie wyżej wymienionych zabaw i wspólnego spędzania czasu dzieci ćwiczą skupianie uwagi, zapamiętywanie i odtwarzanie. Uczą się pokonywania trudności, odpowiedzialności, samodzielności i wiary w siebie. Na tej podstawie kształtują poczucie własnej wartości i swoją samoocenę. Warto zatem stworzyć dziecku takie możliwości rozwoju, aby czuło się wystarczająco ważne, dobre, kochane i bezpieczne. Brak różnorodnych doświadczeń przyczynia się do wycofania dziecka i poczucia, że nie jest wystarczająco dobre/duże/samodzielne, aby poradzić sobie z wyzwaniami codzienności. Nasila to lęk, obniża samoocenę, utrudnia separację z rodzicem, a także adaptację w nowym miejscu czy do nowych osób. Pamiętajmy o tym każdego dnia.

Drodzy Rodzice i Opiekunowie,

            dzisiaj chciałabym Państwu przedstawić możliwości radzenia sobie z zachowaniami trudnymi u dzieci. W zeszłym tygodniu mogli Państwo zapoznać się z metodami behawioralnymi. Dzisiaj na konkretnym przykładzie postaram się Państwu wyjaśnić, w jaki sposób skutecznie postępować z wybuchami złości u dziecka.

Program stworzony jest w oparciu o system motywacyjny. Podstawą pracy są konsekwencje. Konsekwencje to wydarzenia, które następują po zachowaniu, np. pochwała, uwaga, nagroda, pocałunek, przyjemne lub nieprzyjemne wydarzenie. W dużej mierze to właśnie od nich będzie zależało, czy zachowanie będzie występowało częściej czy rzadziej w przyszłości.

Jeżeli po zachowaniu występują konsekwencje wzmacniające (np. nagroda), to będzie się ono pojawiało częściej. Jeśli występują konsekwencje karzące, to rzadziej.

            Bardzo ważne jest to, czy dziecko różnicuje zachowania agresywne – czy zmienia się intensywność, czas trwania, częstość występowania względem osób z najbliższego otoczenia.
W zdecydowanej większości przypadków tak, a to świadczy o tym, że dziecko posiada umiejętność kontroli swojego zachowania i wykorzystuje tę umiejętność do uzyskania konkretnych celów.

PRZYKŁAD ZACHOWANIA

Podczas podejmowania prób podporządkowania zachowania Tomka* wymogom otoczenia, chłopiec ma tendencje do reagowania nasilającą się agresją. W reakcji na polecenie, którego nie chce wykonać, u dziecka pojawia się najpierw bunt i opór wyrażany słownie (nie, nie będę tego robił, nie chcę), który następnie może przerodzić się w agresję słowną kierowaną do osoby wydającej polecenie (nie lubię cię, jesteś głupia, jesteś gruba, obraziłem się na ciebie). Gdy osoba dorosła kontynuuje egzekwowanie polecenia, Tomek zaczyna stosować agresję fizyczną (pluje, kopie, gryzie, bije, rzuca krzesłem). Zachowanie pojawia się najczęściej w sytuacji, gdy wydane polecenie przerywa lub nie pozwala na angażowanie się w lubianą i preferowaną przez niego aktywność; w przypadku, gdy kierowana do niego prośba wyklucza ustalony wcześniej przez Tomka sposób działania lub też w sytuacji prośby wykonania zadania wymagającego od niego dłuższego wysiłku umysłowego lub fizycznego. Gdy chłopiec jest zmęczony fizycznie lub przestymulowany, prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania niepożądanego zwiększa się.

Jaką funkcję pełni zachowanie Tomka?

Tomek zachowując się w wyżej przedstawiony sposób unika nieprzyjemnych dla niego sytuacji; ucieka od zadania lub wykonania wydanego polecenia poprzez angażowanie się w zachowania trudne, które zazwyczaj doprowadzają do przerwania stawianych mu wymagań i są często źródłem uwagi (dziecko otrzymuje zainteresowanie rodzica/nauczyciela).

Próby „wyciszenia” Tomka, wielokrotne prośby o uspokojenie, dyskusje z chłopcem na temat celu zachowania, próby przytulenia go w sytuacji, gdy celem zachowania dziecka jest przerwanie lub ucieczka od niechcianej aktywności, wzmacniają strategię ucieczkową zachowań niepożądanych
u Tomka. Innymi słowy, zachowanie agresywne zadziałało, dziecko osiągnęło swój cel i będzie
z tego korzystać także w innych sytuacjach. Jest to naturalne, że jeśli coś działa, to będziemy powtarzać znany nam schemat.

Działania, które należy podjąć, gdy zachowanie trudne nie występuje:

1. 1. Manipulowanie bodźcami poprzedzającymi

- ustalenie jasnych reguł i oczekiwań względem dziecka

- wplatanie wymagań w naturalnie występujące aktywności

- zwiększenie przewidywalności w środowisku dziecka

- minimalizowanie liczby poleceń do wykonania

- przeplatanie trudnych i łatwych wymagań

- oferowanie pomocy w wykonaniu zadania lub polecenia

- dawanie dziecku możliwości wyboru! - możliwości dokonywania wyboru zwiększają motywację
i zmniejszają prawdopodobieństwo zaangażowania się w zachowania trudne. Dziecko powinno móc wybierać nie tylko w sytuacji przyjemnych dla siebie aktywności (np. jaką zabawką chce się bawić w czasie swobodnej zabawy), ale także przy aktywnościach stanowiących pewne wyzwanie (np. wybiera kolejność wykonywania zadań, które leżą w zakresie jego obowiązków).

2. 2. Wzmacnianie zachowań innych niż zachowania modyfikowane przez dorosłego

Gdy dziecko poprawnie reaguje na stawiane mu wymagania, nagradzamy je pochwałą konkretnego zachowania oraz wzmocnieniem pozytywnym, np. tablica motywacyjna, tablica żetonowa.

Działania, które należy podjąć gdy zachowanie trudne występuje:

 Wygaszanie - eliminowanie pojawiania się utrwalania zachowań trudnych u dziecka.

W sytuacji, gdy zachowanie dziecka umożliwia ucieczkę od wydanego polecenia, to wygaszanie polega na niedopuszczeniu do „ucieczki” przed stawianymi wymogami. Innymi słowy, wiąże się
z konsekwencją i egzekwowaniem wcześniej ustalonych z dzieckiem reguł i zasad, a więc należy kontynuować stawiane wymagania i doprowadzić do tego, iż dziecko wykona zadanie/polecenie/obowiązek, które wywołało zachowanie niepożądane.

            Jeśli podczas kierowania do dziecka polecenia występuje zachowanie trudne:

1. a) prosimy dziecko o to, by było spokojne. Jeśli się uspokoi i wykona polecenie, bardzo je chwalimy i nagradzamy. Jeśli dziecko nie podąża za naszym poleceniem, patrz pkt. b.
2. b) ponownie kierujemy do dziecka polecenie i jeśli to możliwe – udzielamy pomocy lub podpowiedzi (w zależności od wydanego polecenia) i jeśli dziecko podąża za podpowiedziami i się uspokaja, również je chwalimy, ale nie nagradzamy. Jeśli zachowanie trudne nasila się, przechodzimy do pkt. c.
3. c) Dopuszczamy do wystąpienia wybuchu, ignorujemy go, nie skupiamy na nim uwagi w jego trakcie, nie mówimy i nie patrzymy na niego, tylko czekamy aż się uspokoi. Gdy dziecko uspokaja się powracamy do polecenia, chwaląc za uspokojenie się (fajnie, podoba mi się, że jesteś spokojny, jest mi bardzo miło, że jesteś spokojny). Wydajemy kolejne polecenie – powrót do współpracy
   i chwalimy oraz nagradzamy za spokojne wykonanie.

W sytuacji, gdy strategie oparte na wzmocnieniach pozytywnych i oddziaływaniach proaktywnych okażą się nieskuteczne lub niewystarczające do eliminacji trudnych zachowań dziecka, do programu można włączyć inne strategie. W tym miejscu zdecydowanie zalecam wizytę u terapeuty behawioralnego, który będzie dla Państwa pewnego rodzaju opoką i drogowskazem.
KONSULTACJE
Chętnych rodziców zapraszam na konsultacje na platformie Zoom lub Teams w piątek 16. kwietnia w godzinach 9:00 – 13:00. W celu umówienia spotkania online proszę o kontakt mailowy: a.korpecka@pm76.elodz.edu.pl